Mięta (Mentha L.) – rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl., wargowych), o silnym, charakterystycznym zapachu (nie zawsze "miętowym"). Występuje głównie w strefie umiarkowanej półkuli północnej, ale również w Australii i Tasmanii. Znanych jest ok. 40 gatunków (oraz duża ilość mieszańców międzygatunkowych), z czego w Polsce występuje dziewięć.
Liście
Naprzeciwległe, jajowate lub eliptyczne.
Kwiaty
Drobne.
Biotop
Rośnie dziko zazwyczaj w pobliżu zbiorników wodnych, w rowach itp., niektóre gatunki i mieszańce są uprawiane.
Z liści m.in. mięty pieprzowej (łac. Mentha piperita, ang. peppermint) pozyskiwany jest olejek miętowy zawierający mentol, wykorzystywany w przemyśle perfumeryjnym, farmaceutycznym, spożywczym (m.in. do wyrobu słodyczy i ciast) oraz tytoniowym. Liście mięty zielonej (łac. Mentha spicata, ang. spearmint) używane są chętnie bezpośrednio jako przyprawa, a także stosowane są jako dodatek aromatyzujący do gumy do żucia i past do zębów.
Mięcie przypisywane są właściwości magiczne. Jej napary odgonić mają złe myśli, a zawiązana na supełki w jedwabiu i włożona do łóżka zapewnić ma wierność małżeńską.
Ciekawostki
Nazwa rodzaju Mentha pochodzi z greckiego od imienia nimfy Mintho (Mente, Menthe), zamieszkującej Podziemia i będącej kochanką Hadesa. Ten chcąc ją uchronić przed zazdrością i prześladowaniami Persefony (żony) zamienił nimfę w roślinę 'miętę'. W Rzymie Mente stała się boginią personifikującą ludzki rozum. Zdaniem Pliniusza mięta pobudzała działalność mózgu, dlatego adepci filozofii w Rzymie nosili wianki ze świeżej mięty. (Najpopularniejsza u nas m. pieprzowa (m. lekarska) nie była znana w starożytności.)
Rośliny z rodzaju mięta były używane już w starożytnych Chinach i Egipcie (po raz pierwszy wymieniona w papirusie Ebersa). Egipcjanie oprócz właściwości leczniczych wykorzystywali miętę przy balsamowaniu zwłok.
W medycynie Pliniusz zalecał napar z mięty jako łagodzący migrenę, skutecznie przeciwdziała małym niedyspozycjom układu pokarmowego (m.in. przy zaburzeniach trawienia, skurczach żołądka, kolce jelitowej, braku łaknienia, chorobach wątroby i dróg żółciowych). Zapach mięty orzeźwia, ziele ma właściwości rozkurczowe i wiatropędne, a także dezynfekujące.
W okresie średniowiecza wykorzystywano miętę przede wszystkim wg zaleceń Awicenny.
Mięta pieprzowa, mięta lekarska (Mentha ×piperita L.) - gatunek byliny należący do rodziny jasnotowatych. Spontaniczny mieszaniec międzygatunkowy mięty nadwodnej (M. aquatica) i mięty zielonej (M. spicata) powstały prawdopodobnie w Anglii i tam wprowadzony do uprawy w XVIII w.[1], początkowo w hrabstwie Sureey, a potem w okręgu Mitcham. Tam też zaczęto go uprawiać i z tego terenu pochodzi pierwszy opis zawarty w "Ray, 1724 Synopsis Methodica Stirpium Britannicarum table 10. figure 2. p. 234". W Polsce jest rośliną uprawną, czasami dziczejącą (efemerofit). Inne nazwy: miętkiew, miętkiewa.
Pokrój
Zielna roślina o pokroju krzewiastym do 90 cm wysokości, wytwarzająca poziome kłącza tuż pod poziomem gruntu (białe) lub powierzchniowe (zielone) (w zależności od wilgotności podłoża).
Łodyga
Wzniesiona, gałęzista (rozgałęziająca się w okółkach liści), 4-kanciasta, o rzadkim owłosieniu na kantach, zielona do brunatnobrązowej w zależności od odmiany, o pustych międzywęzłach lub wypełnionych rzadką parenchymą.
Mięta 'czarna'
Liście
Ulistnienie nakrzyżległe, liście na wyraźnych, krótkich ogonkach, lancetowatojajowate do podługojajowatych, zaostrzone, nierównomiernie ostro piłkowane. Z wierzchu ciemnozielone, spodem jaśniejsze, z obu stron gruczołkowato, żółto kropkowane.
Kwiaty
W nibyokółkach, zebrane w kątach liści, tworzące nibykłos o walcowatym kształcie. Kwiaty drobne, 5-6 mm długości, obupłciowe lub tylko słupkowe, różowe, czerwonawe do liliowych, kielich rurkowaty o 5 ząbkach, 10-12 nerwowy, lekko bruzdkowany od wystających nerwów i gruczołkowato kropkowany. Pręciki cztery, fioletowe, krótsze od korony.
Owoce
Rozłupnia rozpadająca się na cztery rozłupki. W rzeczywistości mieszaniec jest praktycznie bezpłodny, najczęściej jedna łodyga zawiązuje jeden owoc, a ze stu owoców tylko 10 jest zdolnych do kiełkowania. W hodowli stosuje się wyłącznie rozmnażanie wegetatywne z podziału roślin lub podziału kłączy.
Roślina lecznicza
Surowiec zielarski : Liść mięty pieprzowej (Folium Menthae piperitae), którego głównymi składnikami są: olejek miętowy, kwas askorbinowy (25 mg%), karoten (do 40 mg%), rutyna (14 mg%), apigenina, betaina, kwas oleanowy i ursulowy.
Przetwór : olejek miętowy (Oleum Menthae piperitae), w skład którego wchodzą: mentol (monoterpen), który oddziałuje na receptory zimna, wywołując uczucie chłodu; mentofuran, menton, octan mentolu, walerianian mentolu, felandren, pinen, cyneol, piperyton, jasmon, garbniki (6-12%), flawonoidy.
Działanie : Liście zwiększają wydzielanie soku żołądkowego, pobudzają wytwarzanie żółci, usprawniają pracę jelit. Stosowane są jako środek wiatropędny, przy zaburzeniach trawienia, w schorzeniach wątroby i dróg żółciowych. Mają także właściwości przeciwbakteryjne i nieznacznie uspokajające. Olejek miętowy ma podobne, ale silniejsze działanie, szczególnie jako środek odkażający i uspokajający. Stosowany zewnętrznie w nieżycie nosa, do inhalacji przy nieżytach gardła i oskrzeli. Stanowi także składnik preparatów do użytku wewnętrznego przy zapaleniu dróg żółciowych i w schorzeniach wątroby lub jelit.
Roślina kosmetyczna:
Mentol jest podstawowym surowcem do produkcji pasty do zębów, płynów do ust, kremów do masażu, dodatków do kąpieli i innych kosmetyków. Menton natomiast jest wykorzystywany jako składnik perfum.
Roślina przyprawowa
Roślina miododajna
Ciekawostki
Choć wzmianki i mięcie znajdują się już w starożytnych pismach, mięta pieprzowa została odkryta około 350 lat temu w Anglii. Powstała ona ze spontanicznego zmieszania się dwóch gatunków: mięty nadwodnej i mięty zielonej. Szybko została wprowadzona do uprawy i rozpowszechniła się w Europie.
Nazwa Mentha pochodzi od greckiej nimfy Mintho, podziemnej kochanki Hadesa, który, chcąc uchronić ją przed zazdrością żony, zamienił ją w roślinę mięty.
Znane w starożytności odmiany mięty uważano za środki do rozjaśniania umysłu, dlatego też adepci filozofii nosili na głowie wieńce z jej liści. Napar z mięty polecany był też na migrenowe bóle głowy.
Egipcjanie używali mięty do balsamowania zwłok.
W Polsce często bywa mylona z miętą dziko rosnącą. Te dwie odmiany
można odróżnić po smaku - mięta dzika ma smak szczypiący, a mięta
pieprzowa chłodzący.
Charakterystyka
Jest rośliną wieloletnią, choć długo uprawiana w jednym miejscudziczeje.
Osiąga od 30 do 90 centymetrów wysokości.
Ma ciemnozielone liście i łodygi, na dolnej stronie liście mają kolor czerwonawo-fioletowy.
Liście mają ząbkowane brzegi i są ostro zakończone, układają się na łodydze naprzeciwlegle.
Kwitnie drobnymi, fioletowymi kwiatami.
Jako mieszaniec nie wytwarza owoców do rozmnażania. Zazwyczaj powstaje jeden owoc na łodygę, a tylko co dziesiąty owoc zdolny jest do kiełkowania.
Uprawa
Należy ją uprawiać w miejscach słonecznych o wilgotnej, żyznej glebie, bogatej w wapń i próchnicę. Co 4 lata należy ją przesadzać na nowe miejsce.
Nowe rośliny uzyskuje się przez podział kłączy.
Liście należy zbierać, gdy tylko pojawią się pąki kwiatowe, zwykle w drugiej połowie czerwca. Zbiór powtarza się po odrośnięciu rośliny.
Zbiory liści należy przeprowadzać w pogodny dzień. Roślinę ścina się pozostawiając 5-centymetrowy pęd.
Liście osmykuje się i suszy w ocienionym miejscu, o dużym przepływie powietrza.
Nie wolno zbierać liści porażonych rdzą miętową - świadczą o niej pomarańczowo-brunatne plamy na łodygach i dolnej stronie liści.
Skład i działanie
Liście mięty pieprzowej zawierają: olejek lotny (mentol, mentofuran, menton, octan mentolu, walerianian mentolu, felandren, pinen, cyneol, piperyton, tymol, karwakrol, seskwiterpeny, jasmon, garbniki (6-12%), flawonoidy), kwas askorbinowy, karoten, rutyna, apigenina, betaina, kwas oleanowy i ursulowy. Zawiera także witaminę C i A oraz żelazo, wapń, potas, magnez. Pobudza czynności trawienne żołądka i poprawia apetyt.
Stosowany jako środek wiatropędny oraz żółciopędny. Polecany w skurczach żołądka, kolce jelitowej, chorobach wątroby i dróg
żółciowych (kamicy żółciowej, żółtaczce).
Ze względu na działanie uspokajające pomocny w leczeniu bezsenności, migreny, nerwobóli i drgawek nerwowych.
Działa rozkurczowo na mięśnie gładkie, bywa więc pomocny w dolegliwościach menstruacyjnych.
Badania potwierdziły jego skuteczność w łagodzeniu objawów Zespołu Jelita Drażliwego. 79% dorosłych odczuło znaczną ulgę w bólu. W drugim badaniu zastosowano kontrolę placebo i 75% dzieci cierpiących na zespół drażliwego jelita odczuło poprawę.
Ma również właściwości odkażające i lekko znieczulające, dzięki czemu może być stosowany na obrzęki i owrzodzenia oraz bóle ucha.
Używany jest również do płukania ust w stanach zapalnych jamy ustnej.
Pomocny w leczeniu nieżytu nosa, w inhalacjach przy nieżytach oskrzeli i gardła. Pomoże również w zwykłym przeziębieniu, ponieważ rozrzedza śluz oraz działa łagodząco na bolące gardło.
Stosowany jest jako przyprawa podczas gotowania potraw, ze względu na przyjemny smak i aromat.
Przeciwwskazania
Choć mięta stosowana z umiarem nie powoduje efektów ubocznych, ze względu na duża ilość substancji czynnych, wszystkie zioła należy przyjmować z rozwagą. Szczególnie należy uważać podczas stosowania skoncentrowanych olejków mięty - ich przedawkowanie może powodować bóle brzucha, wymioty, problemy z równowagą a także reakcję alergiczną. Mentol może być szczególnie niebezpieczny dla dzieci.
Jeśli jesteś w ciąży lub karmisz piersią, skonsultuj z lekarzem chęć przyjmowania preparatów z miętą.
Mięty nie powinny spożywać osoby cierpiące na chorobę refluksową przełyku (GERD) - rozluźnia ona zwieracz zamykający powrót treści żołądka do przełyku, co może nasilać objawy choroby.
Badania na myszach wykazały, że olejek z mięty pieprzowej zwiększa wchłanianie stosowanych zewnętrznie leków na raka. Jest zbyt wcześnie na interpretację tych wyników, ale powinno się unikać stosowania mięty pieprzowej razem innymi środkami miejscowymi.
Sposób użycia
Napar - łyżkę liści mięty pieprzowej zalać szklanką wrzątku, zaparzać pod przykryciem 10 minut, odcedzić. Pić 2-3 razy dziennie po szklance, najlepiej pół godziny przed posiłkiem.
Okład - Rozparzone wrzątkiem ziele zawinąć w gazę i przykładać pod ceratką na chore miejsce.
Nalewka - można spożywać ok. 40 kropel do 3 razy dziennie.
Przyprawa - można dodawać zarówno do deserów jak i gotowanych potraw.
« poprzednia | następna » |
---|